Ο Λόρδος Βύρωνας, η Ζίτσα και η σχέση με τον Αλή Πασά…
Το 1809, ο Λόρδος Βύρωνας επισκέπτεται τα Γιάννενα μαζί με τον Hobhouse και δεν χάνει την ευκαιρία να περιπλανηθεί και στην Ηπειρωτική ύπαιθρο. Ένα από τα μέρη που τον γοήτευσε ήταν η Ζίτσα και το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία. Εκεί θα δοκιμάσει και τους μοναστηριακούς οίνους της περιοχής, χαρακτηρίζοντας τους από τους καλύτερους στην Ευρώπη. Ο Hobhouse γράφει στο ημερολόγιό του ότι ο ηγούμενος Γρηγόριος, τους προσέφερε ένα λευκό κρασί το οποίο μάγεψε τόσο τον ίδιο όσο και τον Βύρωνα.
Στο έργο του «Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» θα υμνήσει με πάθος για την ομορφιά του το μέρος αυτό: «Ω Ζίτσα, από τον σύδεντρο και φουντωτό σου λόφο, χαριτωμένο και ιερό προβάλλει μοναστήρι. Εκείθε οπού και αν ρίξουμε το βλέμμα, επάνω, κάτω, τριγύρω μας, τι χρώματα κάθε λογής, τι τόποι με θέλγητρα μαγευτικά ξανοίγονται μπροστά μας! Βράχοι, ποτάμια και βουνά και δάση, απ’ όλα πλήθος, και ένας γαλάζιος ουρανός δίνει αρμονία σ’ όλα». Την παρουσία του στη Ζίτσα μαρτυρούν ακόμη και σήμερα η πέτρινη επιγραφή στην είσοδο του Μοναστηριού.
Μετά από ταξίδι εννέα ημερών θα φτάσει και στο Τεπελένι για να συναντήσει τον Αλή Πασά όπου βρίσκονταν εκείνες τις ημέρες. Ο Αλή Πασάς θα τον υποδεχτεί χαιρετώντας τον όρθιος και βάζοντας τον να κάτσει δεξιά του, κινήσεις ιδιαίτερα τιμητικές προς τον Βύρωνα. Η συζήτηση μεταξύ τους περιελάβανε από πλευράς του Αλή ερωτήσεις για τους λόγους που ο Βύρωνας έφυγε σε τόσο νεαρή ηλικία από την χώρα του, θαυμασμό για την μόρφωση και την πνευματική καλλιέργεια του Βύρωνα αλλά και σχολιασμό για την εμφάνιση του. Ο Αλή Πασάς, έμεινε εντυπωσιασμένος από την συναναστροφή του με τον Βύρωνα αλλά και το όμορφο παρουσιαστικό του με αποτέλεσμα να του ζητήσει για όσο διάστημα μείνει στα Γιάννενα, να τον επισκέπτεται τις νυχτερινές ώρες όπου έχει περισσότερο χρόνο για κοινωνικές συναναστροφές.
Πολλά έχουν ειπωθεί, παρόλα, αυτά για την σχέση μεταξύ αυτών τον δύο προσώπων… Ο Αλή Πασάς είχε ένα τεράστιο χαρέμι όπου περιελάβανε και πολλά όμορφα αγόρια, μια συνηθισμένη πρακτική στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Επιπλέον ο Βύρωνας, είχε διαλέξει πολλές φορές τόπους της Ανατολής για τα ταξίδια του κι ένας από τους λόγους ήταν η απενοχοποιήση της σεξουαλικότητας των ανδρών σε αυτούς τους τόπους… Ο Βύρωνας βέβαια πάντοτε στις γραπτές τους αναφορές για τον Αλή, τον περιέγραφε ως μια πατρική φιγούρα για εκείνον αλλά κι έναν σκληρό Τύραννο…
Ο Βύρωνας σε αυτή του την περιήγηση στην Ήπειρο, εντυπωσιάστηκε και από τους Σουλιώτες. Θαύμασε την γενναιότητα τους αλλά κι την γενναιοδωρία τους. Στην πορεία, κατά την διάρκεια της Επανάστασης, ηγήθηκε μάλιστα και μιας ομάδας Σουλιωτών που είχε επιλέξει ο ίδιος.
